Sparta to słynne miasto-państwo starożytnej Grecji, uważane za realizację jednego z najbardziej unikalnych systemów społecznych, politycznych i kulturowych w historii. Znana ze swojej potęgi militarnej Sparta rygorystycznie szkoliła swoich obywateli, aby wykształcić nieustępliwych wojowników.
- Narodziny dziecka w Sparcie
- Agogę. Szkolenie młodych Spartan
- Próba wytrzymałości w Sanktuarium Artemidy
- Rytuał przejścia
- Siostra. Wspólne posiłki jako podstawa spartańskiej społeczności
- Rola kobiet w spartańskiej edukacji
- Lakonizm i dowcip
- Stali wojownicy: słynne bitwy i osiągnięcia spartańskich wojowników
Wychowanie spartańskie jest synonimem surowego i surowego wychowania. Stąd ciągłe zawody, wspólne posiłki i wiele innych surowych zwyczajów, które mają na celu wychowanie silnych obywateli.
Narodziny dziecka w Sparcie
Spartanin nie mógł osobiście kontrolować przyszłości swojego męskiego potomstwa. Zaprowadził chłopca na miejsce, gdzie starsi go przesłuchali i ocenili dziecko. Jeśli był zdrowy i silny, nakazano ojcu go wychować i można było dokonać rytuału obmycia dziecka winem.
Jeśli dziecko było słabe lub zdeformowane, wysyłano je do zagłębień w ziemi w pobliżu góry Taygetos. Wierzono, że lepiej będzie zarówno dla dziecka, jak i dla miast-państw, jeśli umrze, ponieważ od samego początku nie wyróżniał się zdrowiem i siłą.
W przypadku dziewcząt nie stosowano tej procedury, a decyzja o wykształceniu pozostawała w gestii rodziców.
Agogę. Szkolenie młodych Spartan
Program obejmował trening walki, polowania, czytania, pisania, a także przetrwania, wytrzymałości i rozwoju charakteru. Od tego wieku i oni przechodzili pod nadzór państwa. Zostali przydzieleni do zespołów, w ramach których działali na równych zasadach.
Młodzi Spartanie otrzymywali tylko jedną sztukę odzieży rocznie i chodzili boso, co miało ich jeszcze bardziej zahartować. Mogli się kąpać tylko kilka razy w roku. Spali na łożach trzcinowych. Byli zobowiązani do posłuszeństwa każdemu dorosłemu Spartaninowi.
Spartański system edukacji opierał się na zasadach równości i surowości. Dlatego nazwali siebie homoioi, co oznacza „równy”. Wszyscy młodzi mężczyźni, niezależnie od pochodzenia i statusu, musieli przejść ten sam system szkolenia.
Od 12-14 roku życia chłopcy trafiali do koszar i przechodzili już typowo wojskowe przeszkolenie, ale uczono ich też czytać i pisać. Literatura grecka i śpiew były częścią ich edukacji. Ten etap trwał do 20 roku życia, kiedy zostali wojownikami. Obywatelami zdolnymi do zajmowania stanowisk stali się jednak dopiero po ukończeniu 30. roku życia. W tym czasie pozwolono im mieszkać we własnym domu.
Próba wytrzymałości w Sanktuarium Artemidy
Jednym z elementów edukacji był sprawdzian wytrzymałości w sanktuarium Artemidy. Tutaj grupy nagich chłopców, obserwowane przez rodziców i innych widzów, stały z rękami wzniesionymi nad głowami, gdy padał na nich deszcz rzęs. Ten, który okazywał ból lub cofał się, przegrał. Są przypadki, w których chłopcy woleli umrzeć, niż przynieść wstyd rodzinie. Zwycięzcą został ten, który wytrwał najdłużej.
Rytuał przejścia
Krypteia była swego rodzaju testem dla najbardziej obiecujących młodych Spartan, mającym na celu sprawdzenie ich umiejętności przetrwania, pewności siebie i skradania się. Krypteia przeznaczona była dla wybitnych młodych mężczyzn, którzy w agoge przeszli podstawowe szkolenie. Selekcja kandydatów była staranna i rygorystyczna – pod uwagę brane były zarówno umiejętności fizyczne, jak i intelektualne. Uczestnicy krypty musieli wykazać się umiejętnościami przetrwania i odwagą.
Kryptea prowadzona była w tajemnicy, a jej uczestnicy musieli działać całkowicie samodzielnie. Młodzi Spartanie zostali wysłani na tereny podbite przez Spartę. Ich mieszkańców nazywano helotami. Krypteia służyła także jako instrument kontroli społecznej i politycznej. Działania młodych Spartan miały na celu zastraszenie podbitej ludności i zapobieżenie buntowi lub oporowi. Tworząc atmosferę strachu i niepewności, helotowie byli mniej skłonni do przeciwstawiania się rządom Spartan.
Siostra. Wspólne posiłki jako podstawa spartańskiej społeczności
Wspólne posiłki, zwane sissitia, były ważną częścią życia społecznego i edukacyjnego Spartan. Sissitia pełniła zarówno funkcję edukacyjną, jak i społeczną – tutaj młodzież uczyła się umiejętności komunikacji, współpracy i budowania relacji.
Ponadto uczestnicy dzielili się żywnością i zasobami, co wpłynęło na rozwój poczucia równości i wzajemnej pomocy. Jednakże ci, którzy nie mogli uiścić opłaty sissitii, utracili prawa obywatelskie. Szacuje się, że średnie dzienne spożycie Spartan wynosiło około 4000 kalorii i było wystarczające dla osób bardzo aktywnych. Poza tym najbogatsi Spartanie, zapewniając ponadobowiązkowe wyżywienie, mogli zajmować najlepsze miejsca przy stole.
Nieobecność musiała być poważnie usprawiedliwiona; z mniej ważnych powodów na stole został pozostawiony prezent. Sissitia odbywała się nie tylko w święta, kiedy składano ofiary bogom.
Najczęstszym pożywieniem na ucztach był chleb jęczmienny oraz zupa na krwi i gotowanej wieprzowinie. Nie zabrakło także typowo greckich przysmaków, takich jak oliwki, figi, ser owczy i oliwa z oliwek.
Rola kobiet w spartańskiej edukacji
W przeciwieństwie do innych starożytnych kultur greckich, Sparta przywiązywała dużą wagę do edukacji kobiet. Dziewczęta uczestniczyły w programach edukacyjnych i sportowych, aby zapewnić sobie zdrowie fizyczne i umiejętności przywódcze. Nosili ubrania, które nie krępowały ich ruchów. Ich sprawność fizyczna sprawiła, że w Grecji celebrowano ich piękno. Jednak edukacja kobiet nie ograniczała się do treningu fizycznego.
Wychowanie dziewcząt miało na celu ich przyszłą rolę wojowniczych matek, od których oczekiwano, że będą prowadzić dom i wychowywać dzieci. Im więcej dzieci zdolnych do walki urodziła kobieta, tym większym szacunkiem cieszyła się w społeczeństwie.
Lakonizm i dowcip
Lakonizm, czyli mowa krótka i zwięzła, jest ściśle związana ze Spartą. Termin „lakonizm” pochodzi z Lakonii, regionu starożytnej Grecji, którego stolicą była właściwie Sparta. Spartańscy wojownicy znani byli z prostego i zwięzłego stylu komunikacji, który skupiał się na przekazywaniu niezbędnych informacji w jak najskuteczniejszy sposób. To bardzo różniło się od, powiedzmy, Aten, gdzie uczono sztuki przemówień.
Stali wojownicy: słynne bitwy i osiągnięcia spartańskich wojowników
Spartanie byli znani jako niezłomni wojownicy, nieustraszeni na polu bitwy. Ich umiejętności i odporność zostały udokumentowane w wielu historycznych bitwach, takich jak:
Bitwa pod Termopilami (480 p.n.e.) – król Leonidas i jego 300 wojowników zasłynęli dzięki bohaterskiej obronie przed ogromną armią perską pod dowództwem Kserksesa I. Pomimo przewagi liczebnej Spartanie zdołali powstrzymać Persów przez kilka dni, pozwalając innym państw greckich do przygotowania struktur obronnych.
Bitwa pod Platejami (479 p.n.e.) – spartański przywódca Pauzaniasz przewodził greckiej koalicji, która pokonała Persów w jednej z decydujących bitew wojen perskich.
Bitwa pod Mantineą (418 p.n.e.) – Spartanie pod dowództwem króla Agisa II pokonali armie Aten i ich sojuszników podczas wojny peloponeskiej, umacniając swoją pozycję potęgi militarnej.
