De stille, in het zwart geklede ninja die spioneert, saboteert en moord pleegt (zonder een spoor na te laten) blijft een populair Japans personage in moderne boeken en films.
Het heeft enigszins geïnspireerde fenomenen uit de popcultuur, variërend van Teenage Mutant Ninja Turtles tot American Ninja Warrior. Maar de feiten over de ninjageschiedenis kunnen net zo ongrijpbaar zijn als de iconische vechters zelf.
De geschiedenis van de ninja is gehuld in mythologie
Sommige moderne geleerden vragen zich af of ninja’s echt bestonden – of gewoon een mythische uitvinding waren.
Dit scepticisme komt gedeeltelijk voort uit het feit dat ninja’s vaak worden beschreven als experts in vechtsporten met bovennatuurlijke vermogens, of als tovenaars die vuur kunnen maken met hun vingertoppen, de wind kunnen beheersen en objecten kunnen verplaatsen zonder ze met hun handen aan te raken. In veel verhalen vliegen ze en splitsen ze zich zelfs op in meerdere lichamen om degenen die hen achtervolgen te dwarsbomen.
De meeste geleerden zijn van mening dat historische verhalen over ninja’s, net als veel personages uit de onderwereld, enorm zijn verfraaid, terwijl er toch een kern van waarheid in zit.
Ninja’s zijn actief sinds de 14e eeuw, toen ze werden ingehuurd door daimyo’s, of feodale Japanse krijgsheren, voornamelijk voor inlichtingen en contraspionage. Maar door hun geheimzinnige karakter zijn er maar weinig vermeldingen van hen in het historische verslag. Veel van wat bekend is, komt uit teksten die zijn geschreven in de 17e eeuw en later, lang na de Shogun-oorlogen, toen ninja’s floreerden.
Ninja’s dienden voornamelijk als spionnen
Omdat ze als huurlingen en spionnen dienden, moesten ninja’s bijzonder bedreven zijn in vermomming en uitvluchten. En hoewel ze in de volksmond werden afgeschilderd als getrainde moordenaars, waren ze waarschijnlijk eerder bedreven in stealth, afleidingsmanoeuvres en contraspionage dan in moord. Hun voornaamste taak was om in het geheim nuttige informatie voor hun meester te verzamelen.
Het woord ‘ninja’ komt pas in de 19e eeuw voor in historische teksten of verslagen. Hoogstwaarschijnlijk werden deze strijders in vroege teksten meestal ‘shinobi’ genoemd, wat in het Japanse hiërogliefenschrift een gemeenschappelijk karakter deelt met ninja.
De ‘Yapam Dictionary of the Japanese Language’, een Japans-Portugees woordenboek uitgegeven door de jezuïetenmissie naar Nagasaki in 1603, definieert een shinobi als ‘een spion die, in tijden van oorlog, ‘s nachts of in het geheim een kasteel binnengaat, of de gelederen van de vijand om inlichtingen te verkrijgen.”
De oorsprong van de kunst van ninja
Als huursoldaten vochten ninja’s samen met krijgsheren in heel Japan. Maar volgens Gunpo Samurai Yushu, een woordenboek voor het militaire samoerairecht, kwamen de beste shinobi uit het feodale tijdperk uit de aangrenzende provincies Iga en Koka, gelegen in het bergachtige gebied ten zuidoosten van de toenmalige Japanse hoofdstad Kyoto. Tegen de 14e eeuw verschenen er in heel Japan ongeveer twee dozijn ninjascholen. Volgens de 17e-eeuwse Bansenshukai, een 22-delige encyclopedie over de kunst van ninja, werd de discipline ninjutsu geïnspireerd door de guerrillatactiek van de briljante Chinese militaire strateeg Sun Tzu.
De Bansenshukai beschrijft ninjakunsten als sociale vaardigheden, gesprekstechnieken, geheugensteuntjes, methoden voor het communiceren van informatie, geneeskunde, astronomie en zelfs hekserij. Ninja’s werden getraind om hun intelligentie en enorme kennis te gebruiken om elke sociale omgeving te infiltreren, kennis op te doen en veilig te ontsnappen om hun bevindingen aan hun beschermheer te rapporteren.
Als meesters in camouflage infiltreerden ninja’s hun doelwitten vaak niet onder dekking van de duisternis, maar op klaarlichte dag, vermomd als koopman of boeddhistische priester. Ze gebruikten veel gewone gereedschappen, zoals sikkel en zwaard, als wapens om op te vallen bij de boeren. Maar ze stonden ook bekend om het dragen van shuriken, de ster van de ninja, omdat deze handwerpmessen in zakformaat gemakkelijk konden worden verborgen en gebruikt om een tegenstander te ontwapenen.
Momenten definiëren in de geschiedenis van Ninja
Hoewel hun oorsprong mogelijk teruggaat tot de 12e eeuw of eerder, waren shinobi actief toen Japan gevuld was met territoriale schermutselingen tussen krijgsheren. Shinobi speelde onder meer een belangrijke rol in de Nanbokucho-oorlogen (1336-1392) en de periode van de Strijdende Staten (1467-1568).
Het Honno-ji-incident uit 1582 laat zien hoe ninja’s zelfs de loop van de Japanse geschiedenis konden beïnvloeden. Nadat de samoerai-generaal Oda Nobunaga, een van de drie machtige shoguns die Japan probeerden te verenigen, had vermoord bij de Honno-ji-tempel in Kyoto, ging hij vervolgens over tot het vermoorden van Nobunaga’s loyalisten en bondgenoten.
Maar zijn doelwit, Tokugawa Ieyasu, ook een van de ‘grote verenigers van Japan’, had het geluk de ninja Hattori Hanzo van Iga als vriend en generaal te hebben. Er wordt aangenomen dat zwaardvechter Hanzō (of misschien een andere anonieme ninja) Ieyasu uit vijandelijk gebied heeft gesmokkeld en hem veilig naar huis heeft gebracht.
Als Ieyasu was vermoord, zou de Japanse geschiedenis een aanzienlijk andere richting hebben ingeslagen. In 1603 verhief keizer Go-Ezei hem tot de rang van shogun. Het Tokugawa Ieyasu-shogunaat, het laatste van het shogun-tijdperk, wordt gezien als het inluiden van twee eeuwen van vrede en welvaart, bekend als de Edo-periode.
De overgang naar vrede verliep echter rommelig en werd ontsierd door een enorme ongelijkheid in welvaart. Er wordt gezegd dat een ninja, de in Iga geboren Ishikawa Goemon, probeerde het leven draaglijker te maken voor de boeren door ninjutsu te gebruiken om goud van de rijken te stelen en het aan de behoeftigen te geven. Voor sommigen vertegenwoordigt Goemon de ninja die een schurk is geworden. Autoriteiten zoals de Japanse Ninja Council beschouwen hem echter als een legendarische outlaw-held die hoogstwaarschijnlijk voortkwam uit iemands verbeelding in plaats van een echte historische figuur.
Echt of fictief, Goemons verhaal eindigt tragisch. Nadat hij faalde in zijn poging om Toyotomi Hideyoshi, een machtige krijgsheer, te vermoorden, executeerden Hideyoshi’s mannen Goemon door hem levend te koken. In veel zeefdrukken en houtsneden wordt Goemons zoontje ook in de badkuip gegooid en houdt zijn vader hem heldhaftig boven kokende olie, waardoor het leven van zijn zoon wordt gered terwijl hij zelf sterft.
