De mondiale economische crisis waarmee de ontwikkelde landen in 2008 te maken kregen, was de grootste in de geschiedenis sinds de Grote Depressie van de jaren dertig van de twintigste eeuw.
- Algemene oorzaken van de crisis van 2008 en de belangrijkste oorzaken ervan
- Crisis in de VS
- De ontwikkeling van de crisis in de wereld
- Ontwikkeling van de crisis in Rusland en de staten van de voormalige Sovjet-Unie
- Crisisverschijnselen in de economieën van Wit-Rusland en Oekraïne
- Crisisverschijnselen in andere landen
- Mondiale gevolgen van de crisis
- De recessie van 2008 in de literatuur en film
De meeste landen van de wereld kwamen vrijwel gelijktijdig in deze crisistoestand terecht. Vanaf het moment dat de crisis begon tot het moment waarop het mogelijk was de gevolgen ervan te boven te komen, heeft het in veel staten wel vijf jaar geduurd. In een aantal regio’s waren vóór 2015 echo’s van de crisis waarneembaar.
Algemene oorzaken van de crisis van 2008 en de belangrijkste oorzaken ervan
Economen zijn het erover eens dat de mondiale crisis van 2008 de volgende oorzaken heeft:
- natuurlijke overgang van de wereldeconomie van een cyclus van groei naar recessie;
- onevenwichtigheid in de internationale handel;
- onevenwichtigheid in kapitaalstromen;
- oververhitting van de economie tegen de achtergrond van de ongecontroleerde groei van de hypotheekleningen aan de bevolking.
Wie voorspelde de crisis van 2008
Er waren mensen die de crisis van 2008 voorspelden. Onder hen: econoom Gary Shilling, fondsbeheerder James Stack, IMF-hoofdeconoom Raghuram Rajan. De eerste sprak over een ‘hypotheekzeepbel’ in de VS in 2000, de tweede en derde waarschuwden voor een recessie twee jaar vóór de hypotheekcrisis in de VS. De wereldcrisis van 2008 werd ook voorspeld door John Mauldin, hoofd van de raad van bestuur van Mauldin Economics.
Crisis in de VS
De voorwaarde voor de Grote Recessie was de hypotheekcrisis in de Verenigde Staten die in 2007 ontstond. De eerste manifestaties van de recessie verschenen in 2006 in de Verenigde Staten. Het was toen dat de Amerikaanse vastgoedmarkt een merkbare daling van de huizenverkopen begon te ervaren. In het voorjaar van 2007 trof de risicovolle subprime-hypotheekcrisis de Verenigde Staten. De leners van dergelijke leningen waren Amerikaanse burgers met een laag inkomen die niet over de beste kredietgeschiedenis beschikten.
De hypotheekcrisis trof betrouwbare kredietnemers vrij snel. Al in de zomer van 2007 begon de Amerikaanse crisis een uitgesproken financieel karakter te krijgen. Als gevolg van de moeilijkheden die kredietnemers ondervonden bij het herfinancieren van leningen en de stijgende rentetarieven daarop, brak er een liquiditeitscrisis in het bankwezen uit. Begin herfst 2008 stopten de banken met het verstrekken van leningen aan de bevolking.
De Amerikaanse financier George Soros merkte op dat het begin van de crisis van 2008 feitelijk aan het einde van de zomer van 2007 plaatsvond. Hij wees erop dat dit het moment was waarop de centrale banken begonnen te proberen hun liquiditeit te behouden.
Maatregelen ter ondersteuning van het Amerikaanse banksysteem waren niet succesvol. In het vroege najaar van 2008 vond er een bankcrisis plaats. De grote zakenbank Lehmsn Brothers ging failliet. Hetzelfde lot trof hypotheekbedrijven als Fannie Mae en AIG. Het bedrijf Freddie Mac herhaalde hun lot. In totaal gingen ruim 45 financiële instellingen in het land failliet.
De Amerikaanse hypotheekcrisis van 2008 was een gevolg van de ineenstorting van de aandelenkoersen. Dit proces werd begin oktober 2008 bijzonder duidelijk. De val van de Amerikaanse aandelenmarkt in de periode van 6 tot 10 oktober 2008 werd beschouwd als een record in de twintigjarige geschiedenis van het land. Aandelen van Amerikaanse bedrijven zijn met 50% of meer in waarde gedaald. Het proces werd begin 2009 voortgezet.
Redenen
Het Amerikaanse Congres formuleerde in het rapport van zijn speciaal opgerichte commissie de volgende redenen waarom de crisis van 2008 plaatsvond:
- ontoereikende regulering van de financiële sector;
- fouten gemaakt in het ondernemingsbestuur;
- enorme schulden onder Amerikaanse huishoudens;
- buitensporige distributie van derivaten (een soort effecten), waarvan de betrouwbaarheid twijfelachtig is en onvoldoende onderzocht;
- groei van de “schaduw”-banksector.
Gevolgen
De crisis in Amerika van 2008 had, rekening houdend met de redenen, de volgende gevolgen voor de Verenigde Staten:
- afname van de productievolumes in het hele land;
- vermindering van het kapitaal van Amerikaanse bedrijven met 40%;
- algemene daling van de vraag;
- daling van de prijzen voor verschillende grondstoffen;
- een ongekende toename van het aantal werklozen in het hele land;
- daling van de inkomens van Amerikaanse burgers die tot de middenklasse behoren, en de verdere verzwakking ervan;
- toenemende inkomenskloof tussen rijke en arme Amerikaanse burgers;
- scherpe daling van de olieprijzen;
- inperking van een aantal overheidsprojecten voor de aanleg en verbetering van infrastructuur
De herverdeling van eigendommen die een gevolg was van de crisis van 2007-2008 in de Verenigde Staten leidde tot de massale uitzetting van failliete kredietnemers uit de huizen die ze eerder hadden gekocht. Dit proces was vooral uitgesproken in 2009 en 2010.
De ontwikkeling van de crisis in de wereld
De geschiedenis van de crisis doorloopt de volgende fasen:
- Februari 2008. De mondiale inflatie stijgt naar recordniveaus.
- Gelijktijdige verlaging van de rentetarieven door bijna alle leidende centrale banken ter wereld in oktober 2008.
- Goedkeuring van een anticrisisplan door de toenmalige G8-deelnemers in oktober 2008.
- Het houden van een anticrisistop binnen de G20 in november 2008.
- Renteverlagingen door zowel de Europese Centrale Bank als de Bank of England in december 2008.
- Eurostat meldde in december 2008 dat de Europese economie in een recessie was beland, waarbij het bbp met 0,2% daalde.
- Introductie van bezuinigingsmaatregelen door de Europese Centrale Bank in december 2008. Ontwikkeling van de kredietcrisis in de eurozone.
- In april 2009 keurde de G20-top een plan goed om de economische crisis van 2008 te overwinnen. Er worden maatregelen genomen om de middelen van het IMF te versterken.
- Toenemende protestbewegingen tegen de achtergrond van economische instabiliteit in de landen van Noord-Afrika en het Midden-Oosten.
- Daaling van de mondiale handelsvolumes eind 2009 met 11,89%.
De mondiale financiële crisis van 2008 duurde voort tot in 2010. Toen begon de valutaoorlog. De Verenigde Staten, de Europese Unie, maar ook Japan en China probeerden de prijzen van hun nationale valuta te verlagen om hun export te vergemakkelijken.
Ontwikkeling van de crisis in Rusland en de staten van de voormalige Sovjet-Unie
De economische crisis van 2008 in Rusland had zowel interne als externe oorzaken.
Redenen
De financiële crisis van 2008 in Rusland werd bovendien veroorzaakt door gebeurtenissen op het gebied van het buitenlands beleid. De belangrijkste was de vijfdaagse oorlog in Zuid-Ossetië, die begin augustus 2008 plaatsvond. Het gevolg van het conflict was een toegenomen uitstroom van buitenlandse investeringen uit Rusland.
Maar de belangrijkste redenen zijn als volgt:
- sterke afhankelijkheid van de economie van het land van de export van hulpbronnen (olie, gas en metalen) naar het buitenland, wat via een kettingreactie leidde tot een recessie in de VS en Europa;
- daling van de olieprijzen, die de financiële sector verder heeft getroffen;
- lage concurrentiepositie van een aantal Russische fabrikanten in vergelijking met buitenlandse bedrijven;
- aanzienlijke aanwezigheid van buitenlandse investeringen in de Russische economie;
- grote schulden van Russische ondernemingen aan buitenlandse investeerders;
- hoge inflatie.
Resultaten van de crisis
De volgende resultaten van de crisis in Rusland van 2008 kunnen worden benadrukt:
- instorting van de Russische aandelenmarkt;
- crisis in het banksysteem, die leidde tot het faillissement van velen van hen of hun fusie met elkaar;
- actieve terugtrekking van buitenlandse investeringen uit Rusland;
- stijging van de kosten van leningen;
- verzwakkende investeringsstroom vanuit het buitenland;
- daling van de wisselkoers van de roebel;
- verslechtering van de winstgevendheid van Russische bedrijven;
- problemen bij het verkrijgen van leningen bij buitenlandse banken;
- verzwakking van de economische groei;
- daling van de olie-exportprijzen;
- massaal faillissement van organisaties als gevolg van schuldenvallen;
- vertraging in de bouw van residentieel vastgoed in het hele land;
- versnelling van de inflatie.
De crisis van 2008-2009 in Rusland leidde tot een daling van de salarissen van burgers. De inkomens van de bevolking zijn aanzienlijk gedaald (nu is er ook sprake van een daling van de gezinsinkomens en de dreiging van een crisis). Tegelijkertijd daalde ook de consumptie. Het belangrijkste gevolg van de crisis van 2008 in de Russische Federatie zijn ontslagen, die wijdverbreid zijn geworden. Dit alles heeft bovendien geleid tot meer stress onder de burgers. Als we het kort hebben over de crisis van 2008 in Rusland, is als gevolg daarvan de levenskwaliteit van de bevolking in het land aanzienlijk afgenomen.
Crisisverschijnselen in de economieën van Wit-Rusland en Oekraïne
Vanwege het feit dat de Wit-Russische aandelenmarkt slecht geïntegreerd is in het internationale financiële systeem, manifesteerde de crisis in dit land zich iets later dan in andere landen. De eerste tekenen van recessie manifesteerden zich in de afnemende vraag naar Wit-Russische exportproducten. Dit geldt vooral voor aardolieproducten en ferrometalen. Wit-Rusland kende ook een tekort aan buitenlandse investeringen. De goud- en deviezenreserves waren ook beperkt.
De mondiale economische crisis van 2008 was in 2011 het meest uitgesproken in Wit-Rusland. Het was toen dat de Wit-Russische roebel enorm devalueerde. Tijdens de eerste helft van 2011 is de staatsvaluta met 75% in waarde gedaald ten opzichte van buitenlandse valuta. Het grootste deel van het jaar konden burgers en organisaties van Wit-Rusland geen valuta kopen. De inflatie voor het jaar bereikte 79,6%. In 2011 deprecieerde de Wit-Russische roebel met 270% ten opzichte van de dollar.
De mondiale crisis van 2008 heeft Oekraïne het meest getroffen. De industrie van het land leed. De productie daalde met 19,8%. De metallurgie, de machinebouw en de chemische industrie hadden het meest te lijden. De daling in alle drie de industrieën bedroeg meer dan 35%, en in de metallurgie – 45%. Er was een devaluatie van de hryvnia. Tijdens de crisis van 2008 bereikte de wisselkoers tussen dollar en hryvnia waarden als: 1 dollar = 8 hryvnia. Deze koers werd vastgesteld op de datum: 18 december 2008; in de zomer van 2008 werden 4-5 hryvnia’s per dollar gegeven (nu is 1 dollar ongeveer 25 hryvnia).
De deposito’s van de bevolking in hryvnia’s werden waardeloos. Banken verhoogden de rente met 1,5 keer. Maar al in november 2008 stopte de kredietverlening aan de bevolking feitelijk. Het bruto binnenlands product van Oekraïne daalde in 2009 met 14,8%. Dit is een van de slechtste indicatoren ter wereld.
Crisisverschijnselen in andere landen
Griekenland
De crisis in Griekenland in 2008 hield verband met het enorme begrotingstekort van het land en de aanwezigheid van schulden om dit tekort te dekken. Al begin 2010 nam de buitenlandse schuld van de staat een catastrofale omvang aan. De Griekse regering probeerde de kosten voor het in stand houden van het staatssysteem te verlagen. In het land begonnen demonstraties en rellen. Griekenland heeft herhaaldelijk leningen ontvangen van zowel de Europese Unie als het IMF om de crisis te boven te komen. Als gevolg van de schuldenlast in juli 2015 liep het land een reëel risico op wanbetaling.
China
De economische crisis in de Verenigde Staten in 2008 had ook gevolgen voor de Chinese economie. Na een succesvol 2007 begon de Chinese economie te stagneren. Ten eerste was er een vermindering van de goud- en deviezenreserves, en al in november 2008 werd officieel een kritiek werkloosheidspercentage in het land aangekondigd. De Chinese industrie werd gedwongen de vraag naar grondstoffen te verminderen. Als gevolg hiervan daalden de prijzen voor metallurgische producten over de hele wereld. De slechtste periode voor de Chinese economie was het eerste kwartaal van 2009. Toen steeg het bbp van de staat slechts met 6,1% en daalde de export met 30,9%. Maar later in het jaar was er een uitweg uit de crisissituatie.
Japan
De economische crisis van 2008 heeft grote gevolgen gehad voor de Japanse economie. Zo stortte de Nikkei 225-index in oktober 2008 met 9,62% in. Tegelijkertijd ging een grote Japanse verzekeringsorganisatie, Yamato Life Insurance Co., failliet. Ltd.
IJsland
De IJslandse crisis van 2008 wordt beschouwd als de grootste economische ramp binnen één land. De recessie manifesteerde zich in het faillissement van drie grote staatsbanken, een scherpe depreciatie van de IJslandse kroon ten opzichte van de dollar en een daling van de kapitalisatie van de IJslandse beurs met 90% (volgens Wikipedia). Het land werd praktisch failliet verklaard. De regering vroeg leningen aan bij het IMF. Maar het was IJsland dat deze crisis sneller overwon dan wie dan ook in Europa. Al in 2011 bereikte de economie van het land het niveau van vóór de crisis.
Portugal en Ierland
De Europese crisis van 2008 heeft ook Portugal hard getroffen. Samen met Griekenland had dit land grote schulden bij het IMF. Ierland kreeg in 2008 ook te maken met ernstige economische problemen, waardoor de leiders van het land hulp moesten vragen aan het IMF.
Mondiale gevolgen van de crisis
De recessie heeft wereldwijd tot werkloosheid geleid. De indicatoren ervan zijn in alle landen aanzienlijk gestegen in de periode van 2008 tot 2010. De trend zet zich echter tot op de dag van vandaag voort. De crisis van 2008 heeft, in eenvoudige bewoordingen, geleid tot een verslechtering van de levens van mensen uit de middenklasse over de hele wereld. Door de recessie is de inkomenskloof tussen arm en rijk enorm geworden. Het probleem van de inkomensongelijkheid is nog nijpender geworden dan voorheen.
De recessie van 2008 in de literatuur en film
De gebeurtenis vormde de basis van veel literaire werken. Een analyse van de recessie van 2008 en de vergelijking ervan met de Grote Depressie van 1929 werd uitgevoerd door de Amerikaanse econoom Joseph Stiglitz in het boek Steep Dive.
De volgende boeken zijn gewijd aan het onderwerp van de crisis van 2008:
- “De shockdoctrine” door N. Klein;
- “Too Big to Fail” door E.R. Sorkin;
- “Verschuivingen en schokken” door M. Wolfe;
- “Het korte spel” en “Boomerang” door M. Lewis;
- Het einde van Wall Street door R. Lowenstein;
- “The Devil’s Casino” door W. Ward.
Beroemd werd een artikel in Rolling Stone over de crisis van 2008, geschreven door journalist Matt Taby. In het artikel ‘The Great Takeover’ geeft de auteur uitdrukking aan zijn visie op het probleem dat verband houdt met de kritieke situatie van verzekeringsmaatschappij AIG in 2008.
Over de economische gebeurtenissen van 2008-2009 zijn een aantal films gemaakt over de crisis van 2008 in de Verenigde Staten. Onder hen:
- “Wall Street. Geld slaapt nooit” 2010;
- “Risicolimiet” 2011;
- Aanval op Wall Street 2013;
- “Kort spel” 2015.
De oorzaken van de recessie worden gedetailleerd beschreven in de film “The Insiders”. De film uit 2010 over de financiële crisis van 2008 bevat interviews met prominente financiële figuren, maar ook met politici en bankiers.
