Światowy kryzys gospodarczy, z jakim borykały się kraje rozwinięte w 2008 roku, był największym w historii od czasu Wielkiego Kryzysu lat 30. XX wieku.
- Ogólne przyczyny kryzysu z 2008 r. i jego główne przyczyny
- Kryzys w USA
- Rozwój kryzysu na świecie
- Rozwój kryzysu w Rosji i państwach byłego Związku Radzieckiego
- Zjawiska kryzysowe w gospodarkach Białorusi i Ukrainy
- Zjawiska kryzysowe w innych krajach
- Globalne konsekwencje kryzysu
- Recesja w literaturze i kinie 2008
Większość krajów świata weszła w ten kryzysowy stan niemal jednocześnie. Od momentu rozpoczęcia kryzysu do momentu, w którym udało się przezwyciężyć jego skutki, w wielu państwach minęło nawet 5 lat. W wielu regionach echa kryzysu można było zauważyć przed 2015 rokiem.
Ogólne przyczyny kryzysu z 2008 r. i jego główne przyczyny
Ekonomiści są zgodni, że światowy kryzys z 2008 roku ma następujące przyczyny:
- naturalne przejście gospodarki światowej z cyklu wzrostu do recesji;
- brak równowagi w handlu międzynarodowym;
- brak równowagi w przepływach kapitału;
- przegrzanie gospodarki na tle niekontrolowanego wzrostu akcji kredytowej hipotecznej ludności.
Kto przewidział kryzys z 2008 roku
Byli ludzie, którzy przewidzieli kryzys z 2008 roku. Wśród nich: ekonomista Gary Shilling, zarządzający funduszem James Stack, główny ekonomista MFW Raghuram Rajan. Pierwszy mówił o „bańce na rynku kredytów hipotecznych” w USA już w 2000 roku, drugi i trzeci ostrzegali przed recesją na 2 lata przed kryzysem kredytów hipotecznych w USA. Kryzys na świecie 2008 roku przepowiedział także John Mauldin, który jest szefem zarządu Mauldin Economics.
Kryzys w USA
Warunkiem Wielkiej Recesji był kryzys kredytów hipotecznych w Stanach Zjednoczonych, który wybuchł w 2007 roku. Pierwsze przejawy recesji pojawiły się w Stanach Zjednoczonych już w 2006 roku. To właśnie wtedy amerykański rynek nieruchomości zaczął odczuwać zauważalny spadek sprzedaży domów. Wiosną 2007 r. w Stanach Zjednoczonych dotknął kryzys kredytów hipotecznych wysokiego ryzyka typu subprime. Kredytobiorcami takich pożyczek byli obywatele USA o niskich dochodach, którzy nie mieli najlepszej historii kredytowej.
Kryzys kredytów hipotecznych dość szybko uderzył w wiarygodnych kredytobiorców. Już latem 2007 roku kryzys amerykański zaczął mieć wyraźny charakter finansowy. W związku z trudnościami kredytobiorców w refinansowaniu kredytów i rosnącym ich oprocentowaniem, wybuchł kryzys płynności banków. Wczesną jesienią 2008 r. banki zaprzestały udzielania kredytów ludności.
Amerykański finansista George Soros zauważył, że początek kryzysu z 2008 roku faktycznie nastąpił pod koniec lata 2007 roku. Wskazał, że wtedy banki centralne zaczęły zabiegać o zachowanie płynności.
Działania mające na celu wsparcie amerykańskiego systemu bankowego nie powiodły się. Wczesną jesienią 2008 roku doszło do krachu bankowego. Wielki bank inwestycyjny Lehmsn Brothers zbankrutował. Ten sam los spotkał takie firmy hipoteczne, jak Fannie Mae i AIG. Swój los powtórzyła firma Freddie Mac. W sumie upadłość ogłosiło ponad 45 instytucji finansowych w kraju.
Kryzys kredytów hipotecznych w USA w 2008 r. był konsekwencją załamania cen na giełdach. Proces ten stał się szczególnie wyraźny na początku października 2008 r. Spadek amerykańskiej giełdy w okresie od 6 do 10 października 2008 roku uznano za rekord w dotychczasowej 20-letniej historii kraju. Akcje amerykańskich spółek straciły na wartości o 50% lub więcej. Proces był kontynuowany na początku 2009 roku.
Powody
Kongres Amerykański w raporcie specjalnie utworzonej komisji sformułował następujące przyczyny wystąpienia kryzysu w 2008 roku:
- nieodpowiednie regulacje sektora finansowego;
- błędy popełniane w ładzie korporacyjnym;
- ogromne długi wśród amerykańskich gospodarstw domowych;
- nadmierna dystrybucja instrumentów pochodnych (rodzaj papierów wartościowych), których wiarygodność jest wątpliwa i niedostatecznie zbadana;
- rozwój „cieni” sektora bankowego.
Konsekwencje
Kryzys w Ameryce z 2008 roku, biorąc pod uwagę przyczyny, miał dla Stanów Zjednoczonych następujące konsekwencje:
- spadek wielkości produkcji na terenie całego kraju;
- zmniejszenie kapitału spółek amerykańskich o 40%;
- ogólny spadek popytu;
- obniżka cen różnych surowców;
- bezprecedensowy wzrost liczby bezrobotnych w całym kraju;
- spadek dochodów obywateli USA należących do klasy średniej, dalsze jej osłabienie;
- zwiększająca się różnica w dochodach pomiędzy bogatymi i biednymi obywatelami USA;
- gwałtowny spadek cen ropy;
- ograniczenie szeregu projektów rządowych dotyczących budowy i poprawy infrastruktury
Redystrybucja majątku będąca konsekwencją kryzysu lat 2007-2008 w Stanach Zjednoczonych doprowadziła do masowych eksmisji upadłych kredytobiorców z zakupionych wcześniej domów. Proces ten był szczególnie wyraźny w latach 2009 i 2010.
Rozwój kryzysu na świecie
Historia kryzysu przebiega w następujących etapach:
- Luty 2008. Globalna inflacja osiąga rekordowy poziom.
- Jednoczesna obniżka stóp procentowych przez prawie wszystkie wiodące banki centralne świata w październiku 2008 roku.
- Zatwierdzenie planu antykryzysowego przez ówczesnych uczestników G8 w październiku 2008 roku.
- Odbycie szczytu antykryzysowego w ramach G20 w listopadzie 2008 r.
- Obniżki stóp procentowych zarówno przez Europejski Bank Centralny, jak i Bank Anglii w grudniu 2008 r.
- Eurostat podał w grudniu 2008 r., że gospodarka europejska weszła w recesję, a PKB spadł o 0,2%.
- Wprowadzenie środków oszczędnościowych przez Europejski Bank Centralny w grudniu 2008 r. Rozwój załamania kredytowego w strefie euro.
- W kwietniu 2009 r. na szczycie G20 zatwierdzono plan przezwyciężenia kryzysu gospodarczego z 2008 r. Podejmowane są działania mające na celu wzmocnienie zasobów MFW.
- Rosnące ruchy protestacyjne na tle niestabilności gospodarczej w krajach Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu.
- Spadek wolumenu handlu światowego na koniec 2009 roku o 11,89%.
Światowy kryzys finansowy z 2008 r. trwał także w 2010 r. Potem rozpoczęła się wojna walutowa. Stany Zjednoczone, Unia Europejska, a także Japonia i Chiny próbowały obniżyć ceny swoich walut narodowych, aby ułatwić ich eksport.
Rozwój kryzysu w Rosji i państwach byłego Związku Radzieckiego
Kryzys gospodarczy w Rosji w 2008 roku miał zarówno przyczyny wewnętrzne, jak i zewnętrzne.
Powody
Kryzys finansowy w Rosji w 2008 r. został dodatkowo wywołany wydarzeniami w polityce zagranicznej. Najważniejszą z nich była wojna pięciodniowa w Osetii Południowej, która miała miejsce na początku sierpnia 2008 roku. Konsekwencją konfliktu był wzmożony odpływ inwestycji zagranicznych z Rosji.
Ale główne powody są następujące:
- silne uzależnienie gospodarki kraju od eksportu surowców (ropy, gazu i metali) za granicę, co poprzez reakcję łańcuchową doprowadziło do recesji w USA i Europie;
- spadek cen ropy, który dodatkowo uderzył w sektor finansowy;
- niska konkurencyjność części rosyjskich producentów w porównaniu do firm zagranicznych;
- znaczna obecność inwestycji zagranicznych w rosyjskiej gospodarce;
- duże zadłużenie rosyjskich przedsiębiorstw wobec inwestorów zagranicznych;
- wysoka inflacja.
Skutki kryzysu
Można wyróżnić następujące skutki kryzysu w Rosji z 2008 roku:
- upadek rosyjskiej giełdy;
- kryzys w systemie bankowym, który doprowadził do bankructwa wielu z nich lub ich wzajemnego połączenia;
- aktywne wycofywanie inwestycji zagranicznych z Rosji;
- wzrost kosztów kredytów;
- osłabienie napływu inwestycji z zagranicy;
- spadek kursu rubla;
- pogorszenie rentowności rosyjskich firm;
- problematyka w pozyskiwaniu kredytów z banków zagranicznych;
- osłabienie wzrostu gospodarczego;
- spadek cen eksportu ropy;
- masowe bankructwa organizacji z powodu pułapek zadłużenia;
- spowolnienie w budownictwie mieszkaniowym w całym kraju;
- przyspieszenie inflacji.
Kryzys w Rosji lat 2008-2009 doprowadził do spadku wynagrodzeń obywateli. Dochody ludności znacznie się obniżyły (obecnie obserwuje się także spadek dochodów gospodarstw domowych i zagrożenie kryzysem). Jednocześnie spadło również spożycie. Główną konsekwencją kryzysu w Federacji Rosyjskiej z 2008 roku są zwolnienia, które stały się powszechne. Wszystko to dodatkowo doprowadziło do wzrostu stresu wśród obywateli. Jeśli mówimy krótko o kryzysie w Rosji w 2008 roku, w jego wyniku jakość życia ludności w kraju znacznie się pogorszyła.
Zjawiska kryzysowe w gospodarkach Białorusi i Ukrainy
Ze względu na słabo zintegrowaną białoruską giełdę z międzynarodowym systemem finansowym kryzys w tym kraju ujawnił się nieco później niż w innych krajach. Pierwsze oznaki recesji pojawiły się w słabnącym popycie na białoruskie produkty eksportowe. Dotyczy to zwłaszcza produktów naftowych i metali żelaznych. Białoruś również doświadczyła niedoboru inwestycji zagranicznych. Ograniczone były także rezerwy złota i walut obcych.
Światowy kryzys gospodarczy z 2008 roku był najbardziej widoczny na Białorusi w 2011 roku. To właśnie wtedy nastąpiła wielka dewaluacja białoruskiego rubla. WI półroczu 2011 roku waluta państwowa osłabiła się o 75% w stosunku do walut obcych. Przez większą część roku obywatele i organizacje Białorusi nie mogli kupować waluty. Inflacja za rok osiągnęła 79,6%. W 2011 roku rubel białoruski osłabił się o 270% w stosunku do dolara.
Światowy kryzys 2008 roku najbardziej dotknął Ukrainę. Przemysł kraju ucierpiał. Produkcja spadła o 19,8%. Najbardziej ucierpiały hutnictwo, budowa maszyn i przemysł chemiczny. Spadek we wszystkich trzech gałęziach przemysłu przekroczył 35%, a w hutnictwie – 45%. Nastąpiła dewaluacja hrywny. Podczas kryzysu w 2008 roku kurs dolara do hrywny osiągnął takie wartości jak: 1 dolar = 8 hrywien. Kurs ten został ustalony na dzień 18 grudnia 2008 r., latem 2008 r. za dolara podawano 4-5 hrywien (obecnie 1 dolar to około 25 hrywien).
Depozyty ludności w hrywnach stały się bezwartościowe. Banki podniosły stopy procentowe 1,5-krotnie. Ale już w listopadzie 2008 r. faktycznie zaprzestano udzielania kredytów ludności. PKB Ukrainy spadł w 2009 roku o 14,8%. To jeden z najgorszych wskaźników na świecie.
Zjawiska kryzysowe w innych krajach
Grecja
Kryzys w Grecji w 2008 r. wiązał się z ogromnym deficytem budżetowym kraju i obecnością długu na jego pokrycie. Już na początku 2010 roku zadłużenie zagraniczne państwa osiągnęło katastrofalne rozmiary. Rząd grecki próbował obniżyć koszty utrzymania ustroju państwowego. W kraju rozpoczęły się demonstracje i zamieszki. Grecja wielokrotnie otrzymywała pożyczki zarówno od Unii Europejskiej, jak i MFW na przezwyciężenie kryzysu. Z powodu przeciążenia długiem w lipcu 2015 r. krajowi groziło realne ryzyko niewypłacalności.
Chiny
Kryzys gospodarczy w Stanach Zjednoczonych w 2008 roku dotknął także gospodarkę chińską. Po udanym 2007 roku chińska gospodarka zaczęła popadać w stagnację. Najpierw nastąpiła redukcja rezerw złota i walut, a już w listopadzie 2008 roku oficjalnie ogłoszono krytyczną stopę bezrobocia w kraju. Przemysł chiński został zmuszony do ograniczenia zapotrzebowania na surowce. W rezultacie ceny wyrobów hutniczych spadły na całym świecie. Najgorszym okresem dla chińskiej gospodarki był pierwszy kwartał 2009 roku. PKB państwa wzrósł wówczas zaledwie o 6,1%, a eksport spadł o 30,9%. Ale jeszcze w tym roku pojawiło się wyjście z sytuacji kryzysowej.
Japonia
Kryzys gospodarczy z 2008 roku wywarł ogromny wpływ na gospodarkę Japonii. Tym samym indeks Nikkei 225 załamał się w październiku 2008 roku o 9,62%. W tym samym czasie zbankrutowała duża japońska organizacja ubezpieczeniowa Yamato Life Insurance Co. Sp. z o.o.
Islandia
Kryzys islandzki z 2008 roku uważany jest za największą katastrofę gospodarczą w jednym kraju. Recesja przejawiła się w bankructwie trzech dużych banków państwowych, gwałtownej deprecjacji korony islandzkiej w stosunku do dolara i spadku kapitalizacji islandzkiej giełdy o 90% (wg Wikipedii). Kraj został praktycznie ogłoszony bankrutem. Rząd zwrócił się do MFW o pożyczkę. Ale to Islandia przezwyciężyła ten kryzys szybciej niż ktokolwiek inny w Europie. Już w 2011 roku gospodarka kraju osiągnęła poziom sprzed kryzysu.
Portugalia i Irlandia
Kryzys w Europie z 2008 r. mocno dotknął także Portugalię. Wraz z Grecją kraj ten miał duże długi wobec MFW. Irlandia również w 2008 roku stanęła w obliczu poważnych problemów gospodarczych, co zmusiło przywódców kraju do zwrócenia się o pomoc do MFW.
Globalne konsekwencje kryzysu
Recesja doprowadziła do bezrobocia na całym świecie. Jego wskaźniki we wszystkich krajach znacznie wzrosły w latach 2008–2010. Jednak tendencja ta utrzymuje się do dziś. Krótko mówiąc, kryzys z 2008 r. doprowadził do pogorszenia warunków życia ludzi z klasy średniej na całym świecie. Z powodu recesji różnica w dochodach między bogatymi i biednymi stała się ogromna. Problem nierówności dochodów stał się jeszcze bardziej dotkliwy niż wcześniej.
Recesja w literaturze i kinie 2008
Wydarzenie to stało się podstawą wielu dzieł literackich. Analizę recesji z 2008 roku i jej porównanie z Wielkim Kryzysem z 1929 roku przeprowadził amerykański ekonomista Joseph Stiglitz w książce Steep Dive.
Tematyce kryzysu z 2008 roku poświęcone są następujące książki:
- „Doktryna szoku” N. Kleina;
- „Zbyt duzi, by upaść” E.R. Sorkina;
- „Przemiany i wstrząsy” M. Wolfe’a;
- „Krótka gra” i „Bumerang” M. Lewisa;
- Koniec Wall Street – R. Lowenstein;
- „Kasyno diabła” W. Warda.
Sławę zyskał artykuł w „Rolling Stone” na temat kryzysu z 2008 roku, napisany przez dziennikarza Matta Taby’ego. W artykule „Wielkie przejęcie” autor wyraża swoją wizję problemu związanego z krytyczną sytuacją korporacji ubezpieczeniowej AIG w 2008 roku.
O wydarzeniach gospodarczych lat 2008-2009 nakręcono wiele filmów o kryzysie w Stanach Zjednoczonych w 2008 roku. Pomiędzy nimi:
- „Wall Street. Pieniądze nigdy nie śpią” 2010;
- „Limit ryzyka” 2011;
- Atak na Wall Street 2013;
- „Krótka gra” 2015.
Przyczyny recesji szczegółowo opisano w filmie „The Insiders”. Film z 2010 roku o kryzysie finansowym z 2008 roku zawiera wywiady z wybitnymi osobistościami finansów, a także politykami i bankierami.
