Esneme, insan davranışının en gizemli ve üzerinde yeterince çalışılmamış olgularından biridir. Hemen hemen herkes aniden ağzınızı, boğazınızı açıp derin bir nefes aldığınız bir durumla karşı karşıya kalmıştır. Bu durumda istemsiz olarak uzun süreli kas gerginliği ve nefes verme meydana gelir. Esneme genellikle can sıkıntısı veya yorgunlukla ilişkilendirilir. Ancak bu olgunun gerçek nedenleri çok daha karmaşıktır. İnsanların neden esnediğini anlayalım.
Esnemenin fizyolojisi
Esnerken, belirli kafa sinirleri ve farenks, ağız, çene ve gırtlak kasları harekete geçer. Bu, derin bir nefes almaya, uzun süreli rahatlamaya ve ardından yumuşak bir nefes vermeye yol açar. İşlemin kendisi yaklaşık 6 saniye sürer.
Bu nedenle esneme, birçok vücut sistemini içeren karmaşık bir nöromüsküler yanıttır. Peki neden buna ihtiyaç duyuluyor ve hangi işlevleri yerine getiriyor?
Esneme işlevleri
Modern fikirlere göre esneme, vücudumuzun temel işleyişinin düzenlenmesinde önemli bir rol oynar:
1. Beyin termoregülasyonunun iyileştirilmesi
Derin bir nefes alındığında, soğuk hava beynin kan damarlarına girerek beyni soğutur, dışarı verilen sıcak hava ise onu ısıtır. Böylece esneme, normal işleyiş için beynin sıcaklık homeostazisinin optimize edilmesine yardımcı olur.
2. Hipoksinin ortadan kaldırılması
Derin esneme kanı oksijenle doyurur, böylece uyku eksikliği, stres ve aşırı çalışma nedeniyle oluşabilecek dokuların oksijen açlığıyla (hipoksi) mücadele etmeye yardımcı olur.
3. Serebral dolaşımın iyileştirilmesi
Esneme sırasında boyundaki kan damarlarının genişlemesi, venöz kanın beyinden çıkışını hızlandırarak kan akışını iyileştirir. Bunun sinir hücrelerinin performansı üzerinde olumlu bir etkisi vardır.
4. Artan kas tonusu
Esnemek yutak, dil, yüz ve boyun kaslarını çalıştırır. Bu onların güçlerini ve dayanıklılıklarını artırmaya yardımcı olur. Ayrıca kasları germek onların gevşemesine ve gerginliğin azalmasına yardımcı olur.
5. Gözyaşı üretiminin uyarılması
Esneme sırasında genişleyen gözyaşı kanalları gözleri daha iyi nemlendirerek kurumasını, tahriş olmasını ve yorulmasını önler.
6. İşitmede iyileşme
Esneme sırasında orta kulak elemanlarının hareketi orta kulağın temizlenmesine ve işitme fonksiyonunun iyileştirilmesine yardımcı olur.
Esnemenin nedenleri
Araştırmaya göre esnemenin nedeni birkaç faktör olabilir:
1. Sirkadiyen ritim bozukluğu
Esneme aktivitesinin zirvesi, uykudan uyanıklığa ve uyanıklıktan uykuya geçiş aşamalarında meydana gelir. Esneme, vücudun biyoritimlerini ayarlamasına ve tüm sistemleri önümüzdeki aktivite veya dinlenme dönemi için en iyi şekilde ayarlamasına yardımcı olur.
2. Yorgunluk ve uyuşukluk
Uyuşuk ve uykulu hissetmek esnemeyi en yaygın tetikleyenlerden biridir. Esnemek, yorgun vücudu “yeniden şarj eder”, beyni oksijenle doyurur ve kan akışını iyileştirir.
3. Stres ve kaygı
Esnemek vücudun stresle baş etmesine ve rahatlamasına yardımcı olur. Bu nedenle stresli durumlarda insanlar çoğunlukla istemsizce esnerler.
4. Can sıkıntısı ve monotonluk
Monoton aktivite, aktif algı eksikliği ve zihinsel çalışma esnemeyi tetikler. Esneme, can sıkıntısını “sulandırıyor” gibi görünüyor ve serebral korteksin tonunu bir kez daha artırıyor.
5. Azalan konsantrasyon
Dikkat zayıfladığında ve beyin aktivitesi yavaşladığında, tüm vücut “yavaşlamaya” başlar ve esneme şeklinde bir “yenilenme programı” başlatır.
6. Artan beyin sıcaklığı
Beynin aşırı ısınması da esneme için bir uyarıcıdır. Yukarıda belirtildiği gibi esnemek beyni soğutur ve termoregülasyonu destekler.
7. Azalan oksijen seviyeleri
Doku hipoksisi, kanı oksijenle doyurmak ve vücudun yaşam desteğini normalleştirmek için esnemeyi tetikler.
Esnemenin psikolojisi
Araştırmalar, esnemenin doğası gereği çoğunlukla psikolojik ve doğası gereği bulaşıcı olduğunu göstermektedir. “Esneme psikolojisinin” temel özelliklerine bakalım:
1. Duygularla Bağlantı Kurmak
Olumlu duyguların, zevkin ve ilginin esnemeyi tetikleme olasılığı çok daha azdır. Ancak can sıkıntısı, hayal kırıklığı, depresif ruh hali tam tersidir. Bu nedenle esneme, genellikle bir kişinin olup bitenlere tepkisini değerlendirmek için sözsüz bir işaret olarak kullanılır.
2. Bulaşıcılık
Birisi esnediğinde, etrafındaki insanların hemen içgüdüsel olarak esnemeye başlaması sıklıkla görülür. Bu olguya psikolojik bulaşma denir. Beyin nöronlarının ayna aktivitesine ve taklit refleksine dayanmaktadır.
3. Sosyal sonuçlar
Bazı kültürlerde toplum içinde esnemek uygunsuz ve hatta saldırgan olarak kabul edilir. Aslında esneme vücudun tamamen normal bir psikofizyolojik ihtiyacıdır. Ancak birçok insan başkalarının önünde esnemeyi saklamaya veya bastırmaya çalışır.
4. Yaş farklılıkları
Kadınlar erkeklerden çok daha sık esniyor. Ayrıca esneme en çok çocukluk ve gençlik döneminde belirgindir ve tam tersine yaşlılıkta azalır. Bunun nedeni hormonal ve nörofizyolojik faktörlerdir.
Esnemeyle ilgili ilginç gerçekler
Yukarıda tartışılan hususlara ek olarak, bu gizemli olayla ilgili daha pek çok ilginç gerçek vardır:
- Gebeliğin 12. haftasından itibaren fetüslerde esneme aktivitesi tespit edildi. Böylece refleks doğumdan önce atılır.
- Bir yetişkin günde ortalama 10-20 kez esner. Ancak günde 100’den fazla esneyen “rekor sahipleri” de var.
- Günde 500 defaya kadar patolojik esneme olarak kendini gösteren nadir nörolojik bozukluklar vardır.
- Esneme irade gücüyle bastırılamaz. Yalnızca bir gecikme olacak ve bunu daha da güçlü ve uzun süreli bir esneme takip edecek.
- Ağız kapalıyken kaslar hala esniyor, ancak ağız boşluğuna hava girmiyor.
Bu nedenle esneme konusu henüz tam olarak araştırılmamıştır ve birçok gizemle doludur. Bununla birlikte, bunun homeostazı ve vücudumuzun optimal işleyişini sürdürmek için en önemli adaptif mekanizma olduğu zaten açıktır.
Sonuçlar
Esneme, vücudun belirli iç ve dış uyaranlara karşı derinlemesine programlanmış bir tepkisidir. Beynin termoregülasyonundan kas tonusunun arttırılmasına kadar birçok yararlı işlevi yerine getirir.
